Komunalne osady ściekowe są doskonałą alternatywą dla nawozów organiczno-mineralnych, co przy deficycie nawozów naturalnych, a także wysokiej cenie nawozów mineralnych może stanowić szansę w rolnictwie dla podniesienia zasobności gleb w składniki nawozowe. Stosowanie komunalnych osadów ściekowych podwyższa odczyn gleby, co wynika ze stosowania wapna palonego, w celu ich stabilizacji i higienizacji chemicznej.
Przy ustalaniu dopuszczalnych dawek komunalnych osadów ściekowych na cele rolne oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne uwzględnia się zasady dobrej praktyki rolniczej, zwłaszcza w odniesieniu do potrzeb pokarmowych roślin względem azotu i fosforu z zastrzeżeniem, że zastosowana dawka nie spowoduje przekroczenia w wierzchniej warstwie gruntu o głębokości 0-25 cm wartości dopuszczalnych metali ciężkich, określonych w rozporządzeniu.
Na wytwórcy osadów ściekowych, tj. oczyszczalni ścieków, spoczywa obowiązek prawidłowego zastosowania osadów oraz wykonanie badań składu chemicznego osadów i gleb, na których mają być zastosowane, a także ustalenia dawek na poszczególnych gruntach, w odniesieniu do potrzeb pokarmowych roślin (plan nawożenia azotem), zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2023 r. w sprawie „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” (Dz. U. z 2023 r., poz.244). Zgodnie z przepisami ustawy o odpadach ww. sposób zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych jest procesem odzysku (R10 obróbka na powierzchni ziemi przynosząca korzyści dla rolnictwa lub poprawę stanu środowiska).
– Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Kielcach pobiera próbki gleby oraz wykonuje badania i wydaje opinie dotyczące możliwości stosowania ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych na cele rolne i nierolne. Próbki gruntu do badań laboratoryjnych pobierane się do głębokości 25 cm albo do maksymalnej możliwej głębokości nie mniejszej niż 10 cm, jeżeli powierzchniowa warstwa gleby jest mniejsza od 25 cm, z powierzchni nieprzekraczającej 5 ha o jednorodnej budowie i jednakowym użytkowaniu. Na jedną próbkę laboratoryjną składa się 25 próbek pierwotnych pobranych z regularnie rozmieszczonych punktów, zgodnie z normą PN-R-04031:1997 – wyjaśnia Katarzyna Sowa-Cichecka, dyrektor Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Kielcach.
Badania laboratoryjne gruntów pod stosowanie komunalnych osadów ściekowych wykonywane są każdorazowo przed ich planowanym zastosowaniem, wg metodyk referencyjnych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie stosowania komunalnych osadów ściekowych i obejmują, takie parametry jak:
- odczyn (pH w H2O);
- zawartość fosforu przyswajalnego P2O5 (mg/kg s.m.);
- zawartość metali ciężkich: ołowiu, kadmu, rtęci, niklu, cynku, miedzi, chromu (mg/ka s.m.).
- Komplet ww. badań, wliczając dodatkowo pobór próbki i wydanie opinii przez Stację kosztuje – 566,77 zł (brutto).
Z kolei badania komunalnych osadów ściekowych obejmują:
- odczyn (pH);
- zawartość substancji organicznej (% s.m.);
- zawartość azotu ogólnego, w tym azotu amonowego (% s.m.);
- zawartość fosforu ogólnego (% s.m.);
- zawartość wapnia i magnezu (% s.m.);
- zawartość metali ciężkich: ołowiu, kadmu, rtęci, niklu, cynku, miedzi, chromu (mg/ka s.m.);
- obecność bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella (w 100 g osadu);
- liczby żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. (w kg s.m.);
- zawartość substancji organicznej (% s.m.).
Komplet tych badań, wliczając dodatkowo pobór próbki i wydanie opinii przez Stację, z wyłączeniem badań mikrobiologicznych (wykonuje OSChR w Warszawie) kosztuje – 1087,27 zł (brutto).
Częstotliwość wykonywanych badań komunalnych osadów ściekowych przeznaczonych do stosowania jest uzależniona od obciążenia oczyszczalni ścieków, wyrażonego równoważną liczbą mieszkańców.
W przypadku, jeżeli rolnik zdecyduje się na zastosowanie ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych na swoim polu musi pamiętać, że zarówno grunty, jaki i komunalne osady ściekowe muszą być przebadane i posiadać pozytywną opinię do stosowania na cele rolne lub nierolne, a dawki należy dostosować do gruntów oraz potrzeb pokarmowych roślin z uwzględnieniem, że nie mogą przekroczyć:
- w rolnictwie oraz do rekultywacji na cele rolne – 3 Mg s.m./ha/rok;
- do rekultywacji terenów na cele nierolne oraz do m.in. do upraw roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, do upraw roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz – 15 Mg s.m./ha/rok;
- przy jednokrotnym w ciągu 2 albo 3 lat stosowaniu w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne – 6 Mg s.m./ha/2 lata i 9 Mg s.m./ha/3 lata;
- przy jednokrotnym w ciągu 2 albo 3 lat stosowaniu do rekultywacji terenów na cele nierolne oraz do m.in. do upraw roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, do upraw roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz – 30 Mg s.m./ha/2 lata i 45 Mg s.m./ha/3 lata.
Komunalne osady ściekowe stosuje się na gruntach, które posiadają zoptymalizowany odczyn (pH w H2O min. 5,6) w postaci płynnej metodą iniekcji (wstrzykiwania) lub natryskiwania, w tym hydroobsiewu oraz mazistej i ziemistej pod warunkiem rozprowadzenia na powierzchni gruntu i wymieszania z glebą (nie później niż następnego dnia pom przetransportowaniu na teren, na którym mają być zastosowane).
Komunalne osady ściekowe można stosować:
- w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, tym uprawy przeznaczane do produkcji pasz;
- do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu;
- do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz;
- do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne;
- przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających m.in. z planów
- gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Komunalne osady ściekowe można stosować na cele rolne, np. przy uprawie zbóż, buraków cukrowych i pastewnych, kukurydzy, rzepaku, rośliny przemysłowych, drzew owocowych, roślin ozdobnych oraz roślin do produkcji kompostu z zastrzeżeniem, że stosowanie komunalnych osadów ściekowych nie może powodować pogorszenia jakości gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych.
Nie należy ich stosować, m.in. pod uprawy warzyw i roślin jagodowych, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów, na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych oraz na gruntach wykorzystywanych na pastwiska i łąki, a także na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami.
Nie wolno również stosować komunalnych osadów ściekowych:
- na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody oraz na terenach objętych pozostałymi formami ochrony przyrody niewymienionymi, jeżeli osady ściekowe zostały wytworzone poza tymi terenami;
- na terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody, w przypadku ich ustanowienia w akcie prawa miejscowego wydanym na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne;
- w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków;
- na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią oraz na terenach czasowo podtopionych i bagiennych;
- na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem;
- na gruntach o dużej przepuszczalności, stanowiących w szczególności piaski luźne i słabogliniaste oraz piaski gliniaste lekkie, jeżeli poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości mniejszej niż 1,5 m poniżej powierzchni gruntu;
- na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%;
- na obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych, w przypadku ich ustanowienia w akcie prawa miejscowego wydanym, na podstawie ustawy Prawo wodne;
- na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności.
Każdy odbiorca ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych jest zobowiązany do ich zastosowania i nieodstępowania osadu osobom trzecim, zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów prawa, według instrukcji przekazywanych przez wytwórcę z zastrzeżeniem, że komplet dokumentacji, w tym kserokopii badań gruntów i osadów ściekowych musi przechowywać przez okres 5 lat od dnia ich zastosowania. Z kolei na wytwórcy komunalnych osadów ściekowych spoczywa obowiązek powiadomienia wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska właściwego ze względu na miejsce położenia gruntów o zamiarze przekazania tych osadów władającemu powierzchnią ziemi, na której mają być zastosowane w terminie co najmniej 7 dni przed przekazaniem.
Niestosowanie się do przepisów prawa w odniesieniu do obrotu komunalnymi osadami ściekowymi może skutkować sankcjami karnymi, określonymi w ustawie o odpadach, takimi jak kary aresztu i grzywny.
Każdy przypadek zaniechania badań gruntów i komunalnych osadów ściekowych, przyjmowanie osadów niewiadomego pochodzenia, bez zawartych umów i ich „nielegalne” zastosowanie na gruntach może skutkować potencjalnym zagrożeniem dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi z uwagi na to, że zawierają one metale ciężkie oraz bakterie chorobotwórcze, wirusy, pasożyty, które po przedostaniu się do gleby, wód oraz organizmu człowieka mogą spowodować nieodwracalne szkody.
W wyżej opisanych przypadkach ich zastosowanie może stanowić prawdziwe zagrożenie, a w przypadku zanieczyszczenia gruntów doprowadzić nawet do ich wyłączenia z produkcji rolniczej na długi czas.
Na przestrzeni ostatnich lat znacznie wzrosło zainteresowanie rolników z terenu województwa świętokrzyskiego stosowaniem komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie, co można stwierdzić na podstawie wzrostu liczy badań gruntów pod ich stosowanie, które są wykonywane w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Kielcach. Prawie wszystkie przebadane przez Stację grunty z terenu naszego województwa uzyskały pozytywną opinię dotyczącą stosowania na nich osadów ściekowych na cele rolne, a zaledwie w kilku przypadkach, na podstawie wyników badań laboratoryjnych grunty zostały zdyskwalifikowane do stosowania osadów na cele rolne, ale zakwalifikowały się do ich stosowania na cele nierolne.
– W związku z tym, należy rozważyć możliwość wykorzystania ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych w gospodarstwie rolnym, gdyż przy zachowaniu wszystkich obostrzeń stanowią one bogate źródło składników nawozowych, a koszty badań osadów oraz gruntów ponoszą wytwórcy, którzy za darmo (według ogłoszeń zamieszczanych w Internecie) przekazują je zainteresowanym podmiotom, często nawet z dowozem do docelowego miejsca zastosowania – mówi Katarzyna Sowa-Cichecka, dyrektor Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Kielcach.
