Efektywne zarządzanie azotem w gospodarstwie przyczynia się między innymi do uzyskiwania dobrej jakości plonów na zakładanym poziomie plonowania oraz celów środowiskowych, ograniczając straty azotu ze źródeł rolniczych w postaci gazowej (amoniak, podtlenek azotu) oraz wymywania do wód gruntowych (azotany).
– Podstawowym narzędziem do racjonalnego zarządzania składnikami pokarmowymi w produkcji roślinnej są plany nawożenia, w tym plan nawożenia azotem, które są sporządzane i stosowane w celu prawidłowego gospodarowania azotem, tak aby ograniczyć jego straty z rolnictwa. Z uwzględnieniem, że roczna dawka azotu pochodzącego z nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi) nie może przekroczyć 170 kg N/ha) – mówi Katarzyna Sowa-Cichecka, dyrektor Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Kielcach.
Szczegółowe wymagania i wskazania podmiotów, które są zobowiązane do sporządzania planów nawożenia azotem, zostały określone w Rozdziale 4 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U z 2021 r., poz. 624 z późn. zm.) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2020 r. w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganiu dalszemu zanieczyszczaniu” (Dz. U. z 2020 r., poz. 243), zwanym „Programem Azotanowym”. Dodatkowe informacje dotyczące opracowywania planu nawożenia azotem znajdują się w „Zbiorze zaleceń dobrej praktyki rolniczej mającej na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych” (luty, 2019 r.) oraz w „Kodeksie doradczym dobrej praktyki rolniczej dotyczącym ograniczenia emisji amoniaku” (2019) – do pobrania ze strony internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Obowiązek stosowania tych przepisów prawnych przez niektóre podmioty wszedł w życie 1 stycznia 2019 r. (szczegółowe informacje dotyczące Programu znajdują się na stronie internetowej Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Warszawie – www.schr.gov.pl w zakładce „Program azotanowy”).
W związku z tym, niezwykle istotną kwestią jest ustalenie podmiotów, które są zobligowane do opracowania planów nawożenia azotem, z uwzględnieniem tych, których dotyczy obowiązek ich zaopiniowania w okręgowej stacji chemiczno-rolniczej (art. 105b ustawy Prawo wodne).
– Plan nawożenia azotem musi być opracowany odrębnie dla każdej działki rolnej z jedną rośliną uprawną o jednakowym potencjale plonowania, na podstawie składu chemicznego nawozów z uwzględnieniem potrzeb pokarmowych roślin i zasobności gleb. Plan nawożenia azotem rolnik może sporządzić samodzielnie lub zlecić jego opracowanie, np. ODR lub OSChR. Szczegółowe wytyczne dotyczące zasad sporządzania planów nawożenia azotem znajdują się w wymienionych na wstępnie regulacjach prawnych. Ponadto, w celu opracowania planu nawożenia azotem można skorzystać, np. z bezpłatnego oprogramowania „Inter NAW” (Interaktywny System Wspierania Decyzji Agrochemicznych), zalecanego przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (program do pobrania ze strony internetowej KSChR w Warszawie www.schr.gov.pl) – wyjaśnia dyrektor Katarzyna Sowa-Cichecka.
Plan nawożenia azotem musi być przechowywany przez okres minimum 3 lat od dnia zakończenia stosowania nawozów, na podstawie tego dokumentu.
Plan nawożenia azotem obowiązuje gospodarstwa:
- ≥100 ha
- ≥50 ha upraw intensywnych (załącznik nr 7 do Programu – „Lista upraw intensywnych”)
- ≥60 DJP (1 DJP = masie zwierzęcia wynoszącej 500 kg lub łącznej masie zwierząt równej 500 kg z wyjątkiem ryb) – Załącznik nr 1 do Programu
- nabywcy nawozów naturalnych i produktów pofermentacyjnych do bezpośredniego rolniczego wykorzystania od podmiotów importujących nawozy naturalne i produkty pofermentacyjne z państw trzecich,
- podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior,
- nabywcy nawozów naturalnych od podmiotów prowadzących chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior.
Opinia o planie nawożenia azotem, obowiązuje:
- w związku z programem azotanowym – podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior,
- w związku z innymi przepisami – podmioty powyżej 210 DJP, które mają taki wymóg w pozwoleniu zintegrowanym lub podmioty posiadające taki wymóg w kontekście przepisów o oddziaływaniu na środowisko, np. rolnicze wykorzystanie ścieków pow. 5 m3/dobę.
W przypadku gospodarstw do 10 ha lub 10 DJP nie jest wymagany plan nawożenia azotem (opcjonalnie może zostać sporządzony) z wyjątkiem nabywców nawozów naturalnych i produktów pofermentacyjnych do bezpośredniego rolniczego wykorzystania od podmiotów importujących nawozy naturalne i produkty pofermentacyjne z państw trzecich oraz nabywców nawozów naturalnych od podmiotów prowadzących chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior.
Z kolei maksymalne dawki azotu (opcjonalnie plan nawożenia azotem) obowiązują w gospodarstwach od 10 do 100 ha oraz od 10 do 60 DJP.
Obrót nawozami naturalnymi może odbywać się wyłącznie, na podstawie zawartej w formie pisemnej umowy pod rygorem nieważności, którą należy przechowywać przez co najmniej 3 lata od dnia jej wygaśnięcia. Podmioty, które na podstawie zawartych umów, zbywają nawozy naturalne, są zobowiązane do ich przekazania w ilości wynikającej z zapotrzebowania, wg aktualnego planu nawożenia azotem oraz z uwzględnieniem składu chemicznego nawozów (zawartości azotu), w celu uniknięcia przekroczenia maksymalnych dawek azotu w nawozach naturalnych (170 kg N/ha/rok).
Mniejsze gospodarstwa rolne muszą stosować nawozy w dawkach nieprzekraczających maksymalnych dawek nawozów azotowych dla upraw w plonie głównym.
Podmioty zobowiązane do sporządzenia i zaopiniowania planu nawożenia azotem – wyłącznie, na podstawie pozytywnej opinii o planie nawożenia azotem, wydanej przez okręgową stację chemiczno-rolniczą, po doręczeniu kopii planu nawożenia azotem wójtowi/burmistrzowi lub prezydentowi miasta oraz właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska ze względu na miejsce stosowania nawozów wraz z kopią pozytywnej opinii o tym planie okręgowej stacji można przystąpić do stosowania nawozów zawierających azot.
Z tytułu wydania ww. opinii okręgowe stacje chemiczno-rolnicze pobierają opłatę nie wyższą niż 400 zł dla gospodarstwa rolnego z zastrzeżeniem, że górna jednostkowa opłata za wydanie opinii o planie nawożenia azotem dla każdej działki rolnej wynosi 20 zł.
Każde gospodarstwo powinno także prowadzić ewidencję zabiegów agrotechnicznych, związanych z nawożeniem azotem (można skorzystać z programu „Inter NAW”, który posiada zakładkę do prowadzenia ewidencji) Takie zestawienie powinno zawierać informacje o dacie zastosowania nawozu, rodzaju uprawy i jej powierzchni, na której został zastosowany nawóz, rodzaju nawozu, dawce nawozu oraz terminie przyorania nawozu naturalnego, w przypadku zastosowania go na terenie o dużym nachyleniu, wg formularza stanowiącego załącznik nr 10 do rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2020 r. w sprawie przyjęcia „Programu działań (…)”.
Organem właściwym do dokonywania kontroli w zakresie spełnienia obowiązku posiadania planu nawożenia azotem oraz stosowania nawozów, zgodnie z tym planem jest Inspekcja Ochrony Środowiska.
Inspekcja Ochrony Środowiska, na podstawie wyników kontroli, wydaje z urzędu decyzję, w której może nakazać usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości w określonym terminie lub ustalić obowiązek uiszczenia opłaty.
Stawki kar za naruszenie programu azotanowego, określa na każdy kolejny rok kalendarzowy Minister Infrastruktury. Od 1 stycznia 2023 r. wysokość maksymalnych stawek opłat, zgodnie z obwieszczeniem Ministra Infrastruktury z 14 września 2022 r. w sprawie wysokości maksymalnych stawek opłat za naruszenie „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganiu dalszemu zanieczyszczaniu” (MP z 2022 r., poz. 909) wynosi:
- 2304,21 zł – za stosowanie nawozów niezgodnie z przepisami programu azotanowego lub z planem nawożenia azotem;
- 3456,33 zł – za przechowywanie nawozów naturalnych niezgodnie z przepisami;
- 576,05 zł – za prowadzenie dokumentacji realizacji programu działań niezgodnie z przepisami, albo za jej brak;
- 576,05 zł – za brak planu nawożenia azotem,
co łącznie, w przypadku stwierdzenia przez Inspekcję wszystkich ww. naruszeń daję kwotę 6912,64 zł. Dodatkowo w związku, z innymi przepisami, może nastąpić zmniejszenie dopłat przez ARiMR.
Według rekomendacji zawartych w „Zbiorze zaleceń dobrej praktyki rolniczej mającej na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych” nawet, jeśli „gospodarstwo nie ma obowiązku opracowania i posiadania planu nawożenia azotem, musi pamiętać, żeby stosować nawozy w takich dawkach, aby nie przekraczać maksymalnych ilości azotu działającego ze wszystkich źródeł, które zostały określone w Tabeli 14 załącznika 9 do programu azotanowego”. Zaleca się, również sporządzenie planu nawożenia azotem przez wszystkich rolników, w celu zwiększenia efektywności nawożenia oraz ochrony środowiska, a w szczególności wód.
– Mając na względzie powyższe, podmioty które jeszcze nie posiadają planu nawożenia azotem na 2023 r., a są do tego zobowiązane, powinny niezwłocznie przystąpić do jego sporządzenia, a następnie przedłożyć go w okręgowej stacji chemiczno-rolniczej, w celu zaopiniowania, o ile spoczywa na nich taki obowiązek, aby w dalszej kolejności doręczyć kopię planu nawożenia azotem wraz z pozytywną opinią o tym planie, wystawioną przez stację do organu gminy oraz Inspekcji Ochrony Środowiska, właściwych ze względu na lokalizację działek rolnych, na których będą stosowane nawozy zawierające azot – wyjaśnia Katarzyna Sowa-Cichecka.
