Zmienia się statystyczny obraz rodzin mieszkających na polskich wsiach i w miastach. Główny Urząd Statystyczny przekazał wstępne dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2021, z których wyczytać można nie tylko dynamikę zmian liczby rodzin, małżeństw, liczebność gospodarstw domowych, ale i demograficzną mapę oraz trendy przemian społecznych.
Ze wstępnych wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2021 liczba rodzin w Polsce wyniosła 10159,3 tys. i w ciągu dekady zmniejszyła się o 813,2 tys. tj. o 7,4 proc. Spadek liczby rodzin dotyczył głównie miast – w 2021 r. odnotowano zmniejszenie się ich liczby o 824,4 tys. (ponad 12 proc.). Natomiast na wsi odnotowano niewielki wzrost liczby rodzin – nieco ponad 11 tys. (0,3 proc.).
Zwiększenie się liczby rodzin na wsi w stosunku do liczby rodzin z miast to konsekwencja postępującego przemieszczania się ludności z miast na wieś, najczęściej do gmin podmiejskich skupionych wokół dużych miast.
Małżeństwa z dziećmi to nadal najczęstszy typ rodziny w Polsce, a ich udział w strukturze rodzin wynosił prawie 42 proc. W 2021 r. rodzin takich było 4242,1 tys. i stanowiły 41,8 proc. ogółu rodzin. W porównaniu z 2011 r. liczba rodzin tego typu zmniejszyła się o 1214,7 tys. (22,3 proc.). Spadek dotyczył w większości rodzin mieszkających w miastach (o prawie 30 proc.), natomiast na wsi spadek liczby małżeństw z dziećmi był nieco niższy i wynosił 13 proc.).
W latach 2011-2021 obserwowany jest znaczny wzrost – o 373,5 tys. (13,9 proc.) – liczby małżeństw bez dzieci. W 2021 r. odnotowano ich 3069,9 tys. Wzrost tego typu rodzin nastąpił przede wszystkim na wsi – o 23 proc. (w miastach 9,2 proc.).
Udział rodzin niepełnych w ogólnej liczbie rodzin wynosił 22,6 proc. i w porównaniu do 2011 r. pozostał na tym samym poziomie. W 2021 r. – podobnie jak w 2011 r. – przeszło co czwarta rodzina była tworzona przez samotnego rodzica z dziećmi. W 2021 r. rodziców samodzielnie wychowujących dzieci było 2294,4 tys. Około 2/3 tych rodzin mieszka w mieście.
Według wyników spisu 2021 r. najwięcej rodzin z dziećmi (par małżeńskich i związków niesformalizowanych) jest w województwach: podkarpackim (50,0 proc.), małopolskim (48,7 proc.) i wielkopolskim i (47,1 proc.) przy ogólnym wskaźniku dla kraju 44,6 proc. Dziesięć lat wcześniej wskaźnik dla kraju był nieco wyższy i wynosił 51,3 proc.
Najmniej rodzin z dziećmi mieszka w województwach dolnośląskim i zachodniopomorskim – (po 40,3 proc., w 2011 r. odpowiednio 47,1 proc. i 48,5 proc.), oraz lubuskim i łódzkim – po 42,3 proc., (w 2011 r. odpowiednio 50,0 proc. i 48,2 proc.).
Z kolei najwyższy udział rodzin niepełnych występuje w województwach: warmińsko-mazurskim (24,4 proc.), lubuskim (24,0 proc.) oraz łódzkim i mazowieckim – po 23,9 proc. – przy wskaźniku dla Polski wynoszącym 22,6 proc. Najniższy natomiast udział rodziców samotnie wychowujących dzieci odnotowano w 2021 r. w województwach: wielkopolskim (20,3 proc.), śląskim (20,8 proc.), pomorskim i opolskim – po 21,8 proc.
Według wstępnych wyników NSP w 2021 było 12535,8 tys. gospodarstw domowych tj. o 360,5 tys. (o 3 proc.) gospodarstw domowych więcej niż w 2011 r.
Zdecydowana większość gospodarstw, tj. 8478,8 tys. (67,6 proc.), mieszkała w miastach, gdzie ich liczba w porównaniu do 2011 r. zwiększyła się o 143,6 tys. (niecałe 2 proc.). Na wsi liczba gospodarstw wynosiła 4057,0 tys. i w porównaniu do 2011 r. odnotowano ich wzrost o 216,9 tys. (5,6 proc.). Zwiększenie liczby gospodarstw domowych zamieszkałych na wsi w dużej mierze jest spowodowane rozwojem ośrodków podmiejskich.
W okresie międzyspisowym znacznie zwiększyła się liczba najmniejszych gospodarstw domowych – jednoosobowych i dwuosobowych, tworzonych głównie przez osoby młode, które podejmują decyzję o usamodzielnianiu się, bezdzietne pary oraz często przez osoby starsze. Według wyników NSP 2021 udział gospodarstw jednoosobowych wynosił 22,7 proc. wśród ogółu gospodarstw domowych (w 2011 r. – 20,3 proc.), natomiast 25,0 proc. gospodarstw tworzonych było przez dwie osoby – w 2011 r. odpowiednio 23,3 proc.
Zdecydowanie więcej gospodarstw jednoosobowych mieszkało w miastach i ich udział wynosił 27,0 proc. ogółu gospodarstw. Gospodarstwa dwuosobowe stanowiły najwyższy udział w strukturze gospodarstw miejskich, który wynosił 28,2 proc. i był wyższy w porównaniu do 2011 r. (wzrost o 1,6 p. proc.).
Z kolei w 2021 r. na wsi gospodarstwa jednoosobowe stanowiły najniższy (13,6 proc.) udział wśród ogółu gospodarstw tam zamieszkałych i w porównaniu do 2011 r. ich udział był nieco niższy (o 1,6 p. proc.). Gospodarstwa tworzone przez dwie osoby stanowiły 18,5 proc., a ich udział zwiększył się nieznacznie w porównaniu do 2011 r. kiedy wynosił 16,1 proc.
Prawie co 5 gospodarstwo domowe składało się z trzech osób i w okresie międzyspisowym ich udział wśród ogółu gospodarstw nieznacznie zmniejszył się (o 1,1 p. proc.). W miastach udział takich gospodarstw wynosił 19,4 proc. ogółu gospodarstw miejskich i w stosunku do 2011 r. zmniejszył się o 2,4 p. proc. Natomiast na wsi obserwuje się wzrost odsetka gospodarstw trzyosobowych (o 2 p. proc.). W 2021 r. gospodarstwa te stanowiły 18,2 proc. wśród gospodarstw zamieszkałych na wsi.
Zarówno w miastach, jak i na wsi obniżył się znacząco udział gospodarstw domowych składających się z czterech i większej liczby osób. W 2021 r. w miastach udział takich gospodarstw wynosił 25,4 proc. i w porównaniu do 2011 r. obniżył się o 3 p. proc.
Na wsi – pomimo spadku udziału gospodarstw z czterema i więcej osobami (o 4 p. proc.) w porównaniu do 2011 r. – stanowiły one najwyższy – 49,7 proc. udział wśród gospodarstw tam mieszkających.
