Dzień Trzech Króli zamykał na wsi okres świętowania Bożego Narodzenia. Zwyczaj ten pochodzi jeszcze z czasów pogańskich, kiedy to po 12 dniach kończono zimowe świętowanie Szczodrych Godów – stąd 6 stycznia bywa nazywany Szczodrym Dniem. Wówczas świętowano bez przerwy, a praca w te dni miała przynosić nieszczęście domownikom. Choć zwyczaje się zmieniły, nazwa przedchrześcijańskiego święta jest obecna w polskiej tradycji.
Święto Objawienia Pańskiego, w tradycji zapisane jako święto Trzech Króli, przypada na 12 dzień po Bożym Narodzeniu i zamyka okres świąt zimowych.
– Wyjątkowość tego dnia podkreślało święcenie złota, kadzidła i mirry, bo według legendy do nowo narodzonego Dzieciątka przybyli trzej mędrcy ze Wschodu, zwani dzisiaj Trzema Królami, aby oddać mu pokłon i uznać jego boską naturę. Kościół katolicki świętuje dzień Objawienia Pańskiego, czyli moment, w którym Bóg objawił się człowiekowi. U nas święcono kredę i kadzidło, które przygotowywano z owoców jałowca, z ziół i żywicy. Poświęconą kredą pisano na drzwiach domów i stajen pierwsze litery imion Trzech Króli – K + M + B, czyli Kacper, Melchior, Baltazar. Rozwinięcie tego skrótu bywa interpretowane w różny sposób. Inne rozwinięcie to Christus Mansionem Benedicat, czyli łacińskie życzenie „Niech Chrystus błogosławi temu domowi”. Wierzono bowiem, że ochroni to obejście od złych mocy i czarownic. Kadzidła używano do zabiegów magicznych i leczniczych. Okadzano nim domy i obejścia, aby zapewnić sobie ochronę przed nieszczęściami i chorobami, chorych ludzi i zwierzęta – mówi etnolog dr Alicja Trukszyn.
Czy Trzej Królowie to postacie historyczne?
– Ponoć nie, choć są tradycyjnie uznawani za świętych w chrześcijaństwie. Bibliści skłaniają się do tezy, że opowieść o pokłonie Trzech Królów, Mędrców lub Magów jest literacką formą katechezy. Tradycja o objawieniu się przybyszom ze Wschodu kształtowała się przez wieki: w III wieku Orygenes uznał, że było ich trzech, na początku VI wieku stwierdzono, że byli królami, w X wieku otrzymali imiona Kacper, Melchior i Baltazar. W XV wieku przyporządkowano im ojczyzny: Kacper odtąd reprezentował Afrykę, Melchior pochodził z Azji, a Baltazar z Europy. Jedyna informacja o mędrcach znajduje się w Ewangelii Mateusza, gdzie nie podano, ilu ich było. O wyglądzie trzech magów zdecydowały średniowieczne obrazy, przedstawiające ich postaci. Wtedy te trzy postaci mogły symbolizować trzy strony świata, trzech synów Noego, ale też trzy najważniejsze, wówczas znane, rasy ludzkie. Może dlatego zaczęto jednego z nich przedstawiać jako ciemnoskórego, żeby pokazać hołd całego świata przed nowonarodzonym – mówi etnolog.
Najnowszym zwyczajem związanym ze świętem są orszaki Trzech Króli organizowane w wielu miastach Polski i świata. Orszak, na którego czele idą postaci związane z narodzeniem Pana Jezusa ma charakter ulicznych jasełek. Najdłuższe tradycje mają orszaki w Hiszpanii, a w Polsce zaczęto organizować je dopiero kilkanaście lat temu.
