Zero okrasy, kawa z żołędzi, herbata z pokrzywy i odzienie w kolorach czerni i szarości – tak między innymi wyglądał na naszej wsi przed laty Wielki Post i zwyczaje mieszkańców. Rezygnacja z wszelkich kulinarnych i obyczajowych przyjemności oraz radości trwały przez wiele wieków przez cztery tygodnie przed Wielkanocą.
Jak wyjaśnia etnolog, doktor Alicja Trukszyn, badaczka świętokrzyskiej kultury i folkloru, przed rokiem 1983 wielkopostne zwyczaje na wsi były przestrzegane bardzo rygorystycznie. Dziś już są rzadko praktykowane.
– Ścisły post obowiązywał przede wszystkim na wsi. Była to rezygnacja z przyjemności kulinarnych, ale dotyczyła każdej dziedziny życia. Kromki chleba smarowano powidłami ze śliwek lub jabłek, albo maczano je w oliwie. Jadano potrawy nieokraszone tłuszczem i śmietaną. Na stole dominowały śledzie bez śmietany – wylicza etnolog.
Według przekazów, post niósł wiele ograniczeń.
– Kawę zbożową zastępowano proszkiem z palonych żołędzi. Pito ten napój bez mleka, śmietany i sacharyny. Pito także herbatę – mieszankę z kwiatu lipy, pokrzywy, bławatka, głogu i dzikiej róży. Mężczyźni rezygnowali z tabaki, tytoniu oraz alkoholu. Na ten czas rezygnowano także z przyjemności „w łóżku”, a dzieciom opowiadano żywoty świętych. Kobiety chowały do szaf odświętną odzież i na sześć tygodni nakrywały głowy czarnymi chustkami. Zakładały szare spódnice i czarne zapaski, nie nosiły korali i kolorowych chustek szalinówek oraz kolorowych zapasek zwanych krakowskimi – mówi o zwyczajach wielkopostnych na naszej wsi Alicja Trukszyn.
I dodaje: – Księża podczas odprawiania niedzielnej mszy nadal pozostawiali postny kolor szat liturgicznych, czyli fioletowy, mimo że w IV niedzielę Wielkiego Postu można użyć koloru różowego, tak jak w III niedzielę Adwentu. Zaznacza on bowiem „przepołowienie” danego okresu liturgicznego. Ponadto w niedziele Wielkiego Postu, podobnie jak w niedziele Adwentu, nie śpiewa się hymnu „Chwała na wysokości Bogu”.
